Grafika użytkowa

Oprócz wydawnictw zwartych i ciągłych, w projekcie EODOPEN uwzględniono także obiekty grafiki użytkowej – drzeworyty barwne autorstwa grafików z Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika - Edwarda Kuczyńskiego i Zygmunta Kotlarczyka. Pierwszy był przedstawicielem tradycji szkoły wileńskiej, twórcą toruńskiej szkoły drzeworytu oraz współtwórcą sukcesów artystycznych Torunia lat 50-tych i 60-tych XX w. Drugi natomiast był jego uczniem, łączącym tradycje szkoły wileńskiej z tendencjami sztuki współczesnej.

Posłużyły one do zaprojektowania kartek świątecznych.

Edward Kuczyński w Wilnie

Edward Kuczyński urodził się 20 października 1905 r. w Worończy koło Nowogródka w rodzinie chłopskiej jako syn Piotra i Zofii z Pawłowskich. Trudna sytuacja materialna rodziny zmusiła kilkuletniego Edwarda do podjęcia pracy zarobkowej w polu lub przy wyrębie lasu. Ojciec w poszukiwaniu pracy wyemigrował do Ameryki, a matka z kilkorgiem dzieci przeniosła się do Nowogródka. Tam w 1913 r. Kuczyński rozpoczął naukę we wstępnej klasie Szkoły Ludowej Rosyjskiej, szybko przerwaną wybuchem pierwszej wojny światowej. Od roku 1917 pracował jako woźny, a następnie monter w miejskiej elektrowni. W związku z poprawą sytuacji materialnej rodziny, w 1921 r. podjął naukę w Państwowym Gimnazjum Koedukacyjnym im. Adama Mickiewicza w Nowogródku. Po maturze rozpoczął studia na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1927-1933). Jego mistrzami byli m.in. Benedykt Kubicki, Ludomir Śleńdziński, Ferdynard Ruszczyc, Jerzy Hoppen i Bonawentura Lenart

W latach1935-1938 Kuczyński uczył dodatkowo rysunku i liternictwa w Szkole Rzemiosł i Przemysłu Artystycznego działającej pod skrzydłami Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, a po jej likwidacji prowadził Ognisko Metodyczne Nauki Rysunku przy wileńskim Gimnazjum im. Zygmunta Augusta. Od roku 1938 do zamknięcia szkoły pod koniec 1939 r., uczył rysunku w związanym z Uniwersytetem Państwowym Liceum im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich. Dyplom artysty grafika uzyskał dopiero w roku 1939.

Podczas drugiej wojny światowej pracował jako nauczyciel, introligator i rysownik w Bibliotece Publicznej (1940), a następnie w Bibliotece im. Tomasza Zana w Wilnie (1940-1942). Za niestawienie się do niemieckiego urzędu pracy, wysłano go do obozu pracy przymusowej w Parweniszkach, gdzie nabawił się choroby lewej ręki. Po wyjściu z obozu podjął pracę jako litograf w Zakładach Poligraficznych „Vaizdas” w Wilnie, a w roku 1944 wstąpił do Związku Poligrafów. Swój talent wykorzystywał również w działalność konspiracyjnej w komórce legalizacyjnej Sztabu Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej pod pseudonimem „Kalina”, podrabiając dokumenty na potrzeby podziemia i dla ratowania ludzi.

Toruń – nowy etap w życiu artysty i pedagoga

Po II wojnie światowej Edward Kuczyński zamieszkał w Chełmie Lubelskim, gdzie uczył rysunku w Państwowym Gimnazjum Kupieckim. Jesienią 1946 r. rozpoczął się drugi etap w jego życiu. Wówczas to zamieszkał w Toruniu i związał z nowopowstałą, kierowaną przez prof. Jerzego Hoppena, Katedrą Grafiki na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. W roku 1952 Edward Kuczyński został zastępcą Hoppena, a w latach 1952-1954 pełnił funkcję prodziekana, a później dziekana tegoż wydziału (1954-1956). Rok 1957 przyniósł mu tytuł docenta oraz powołanie na stanowisko samodzielnego pracownika naukowego. Był cenionym pedagogiem, wszczepiającym studentom system kształcenia i wartości z kręgu szkoły wileńskiej. Kształcąc w zakresie drzeworytu, architektury książki, ekslibrisu i plakatu, przyczynił się do sukcesów toruńskiej szkoły graficznej lat 50-tych i 60-tych XX w. Za całokształt pracy pedagogicznej i artystycznej otrzymał Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Działalność artystyczna

Edward Kuczyński prowadził bogatą działalność artystyczną. Debiutował w roku 1932 na dorocznej sprawozdawczej wystawie studentów Wydziału Sztuk Pięknych USB. Trzy lata później zaczął projektować okładki do książek, ilustracje, plakaty oraz drzeworyty prezentujące wileńskie zabytki, a miesięcznik „Kurier Wileński” zasubskrybował serię jego rycin przedstawiających widoki Wilna i okolic. Oryginały tych prac zdobiły okno wileńskiej cukierni Rudnickiego. W podobnej akcji subskrypcyjnej, tym razem tygodnika „Tęcza”, uczestniczył w 1939 r., wystawiając trzy drzeworyty wileńskiej architektury. Był współzałożycielem, utworzonej w 1937 r. z inicjatywy absolwentów Wydziału Sztuk Pięknych USB, „Grupy Wileńskiej” i dwa lata później na jej pierwszej wystawie zaprezentował 10 drzeworytów, ekslibrisy oraz grafikę użytkową. W 1936 r. zdobył pierwszą nagrodę w konkursie na plakat promujący turystykę, a w 1938 r. uczestniczył w Światowej Wystawie Książki w Nowym Jorku. Jego prace wystawione zostały także na największej i najbardziej reprezentatywnej „Wystawie Wileńskich Artystów Plastyków” w roku 1940.

Kuczyński uprawiał grafikę warsztatową: drzeworyt, linoryt, rzadziej miedzioryt, a także grafikę użytkową: ekslibris, grafikę i ilustrację książkową, winiety, okładki oraz reklamę. Projektował m.in. dla Księgarni Św. Wojciecha w Poznaniu i w Wilnie, Wydawnictwa Polskiego w Poznaniu i w Warszawie oraz Wydawnictwa „Czytelnik”. Związał się także z międzynarodowym ruchem ekslibrisowym. W swych projektach eksponował zainteresowania właścicieli księgozbiorów, wykorzystując do tego celu zwięzłe układy motywów tematycznych przeplatane liternictwem i ornamentem. Liczne ekslibrisy jego autorstwa oraz ich projekty znajdują się w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, a pierwszy toruński ekslibris Kuczyński wykonał dla gdyńskiego kolekcjonera i bibliofila - Włodzimierza Egiersdorffa. Szczególną rolę w twórczości Edwarda Kuczyńskiego zajmują ekslibrisy o tematyce muzycznej, dzięki którym znalazł się w krajowej czołówce i zasłynął poza granicami. Sam artysta miał bogata płytotekę utworów klasycznych i grał na skrzypcach.

Wśród technik, które uprawiał, obecne było również malarstwo, przede wszystkim akwarela. Liczne prace przedstawiały Wilno i okolice, a szczególnie zabytki wileńskiej architektury. Po osiedleniu się w Toruniu wileńskie pejzaże zostały zastąpione przez widoki toruńskiej architektury gotyckiej, a także romantyczne pejzaże w akwaforcie z lub bez akwatinty. Twórczość graficzna Kuczyńskiego ewoluowała, a jej rozkwit nastąpił właśnie w grodzie Kopernika. Choć ulubioną techniką mistrza był drzeworyt sztorcowy, po wojnie częściej zwracał się ku technikom metalowym. Zawsze bardzo poważnie podchodził do swej działalności, wiele od siebie wymagając. W związku ze zmianami w toruńskim środowisku artystycznym w latach 1956-1957, jego twórczość zaczęła wyzwalać się z akademizmu, zyskując ekspresję i bogatszą formę.

Prace Edwarda Kuczyńskiego były eksponowane m.in. na ogólnopolskich wystawach plastyki w Warszawie i w Radomiu, na I Ogólnopolskiej Wystawie Tematycznej (1949), na II Ogólnopolskiej Wystawie „Plastycy w Walce o Pokój”, na ogólnopolskich wystawach ilustracji książkowych i drobnych form graficznych, a także na wystawach organizowanych przez Okręg Związku Polskich Artystów Plastyków w Toruniu i Bydgoszczy, gdzie nagrodzono jego twórczość graficzną (1950). Brał też udział w Światowej Wystawie Ekslibrisów w Paryżu (1947).

Zmarł 23 sierpnia 1958 r. w Gdańsku, ale spoczął w Toruniu. Pośmiertna wystawa jego prac miała miejsce najpierw w grodzie Kopernika (1958), a następnie w Bydgoszczy (1959).

Bibliografia

Kotłowski Jan. Edward Kuczyński (1905-1958): grafika, ilustracja, ekslibrisy. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1998, str. 5-31.