O kolekcji
WSP w Wilnie
Kolekcja grafiki wileńskiej okresu międzywojennego zgromadzona w Gabinecie Zbiorów Graficznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu jest największą i najbardziej reprezentatywną kolekcją tego typu w Polsce i zapewne na świecie.
Nie przez przypadek grafika wileńska została zgromadzona właśnie w toruńskiej Bibliotece Uniwersyteckiej. Większość kadry profesorskiej, wykładowców i studentów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie przyjechała w 1945 roku z Wilna właśnie do Torunia, gdzie zaczęła tworzyć od podstaw Uniwersytet Mikołaja Kopernika, kontynuując wileńską tradycję i przenosząc tu specyficzny klimat umiłowanego Wilna. Profesorowie i asystenci Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego, którzy w zdecydowanej większości przybyli z Wilna wspólnym wysiłkiem stworzyli na naszym Uniwersytecie Wydział Sztuk Pięknych.
Wśród znaczących postaci przybyłych z Wilna i tworzących toruński WSP należy wymienić: malarzy, a wśród nich pierwszego dziekana WSP UMK Bronisława Jamontta - kierownika Katedry Malarstwa Pejzażowego oraz Tymona Niesiołowskiego - kierownika Katedry Malarstwa Sztalugowego, pośród rzeźbiarzy znaleźli się Henryk Kuna, Tadeusz Godziszewski oraz Stanisława Horno-Popławski, Katedrę Projektowania Wnętrz objął natomiast architekt Stefan Narębski. Katedrą Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa kierował Jerzy Remer. Kierownictwo nad Katedrą Grafiki objął przybyły z Wina w maju 1946 roku Jerzy Hoppen.
Kustosz Jan Kotłowski
Początki gromadzenia grafiki wileńskiej sięgają lat 50-tych. Do powstałego w 1951 Gabinetu Sztuki trafiały prace artystów wileńskich zdobywane na drodze kupna od samych artystów lub ich spadkobierców, osób prywatnych oraz z aukcji antykwarycznych.
Jednak przede wszystkim twórcą kolekcji grafiki wileńskiej jest znawca tematu, miłośnik Wilna i sztuki wileńskiej, autor licznych publikacji na temat grafiki wileńskiej i jej twórców, kurator wielu wystaw w kraju i na Litwie, historyk sztuki, muzeolog i bibliotekarz, wieloletni kierownik Gabinetu Sztuki, kustosz dyplomowany Jan Kotłowski.
Jan Kotłowski wybrał właśnie taki profil kolekcjonerski w dziedzinie grafiki, jaki zgodny jest z ogólną specjalizacją Biblioteki, w której oprócz druków pomorzoznawczych (pomeranica, toruniana) gromadzone są również, z racji na wyżej wspomniane tradycje naszego Uniwersytetu materiały dotyczące krajów bałtyckich, a w szczególności Litwy (lituanica i vilnensia).
Nawiązując kontakty, które często przeradzały się w długoletnie (trwające do dziś) przyjaźnie z artystami lub ich rodzinami, kustoszowi udało się na drodze pozyskanych licznych darów lub symbolicznych zakupów zgromadzić niepowtarzalną kolekcję. Zbiór około 750 grafik to prace ponad sześćdziesięciu artystów. Wszystkich prac "grafiki wileńskiej" w toruńskiej kolekcji jest około 1000 wliczając do zbioru jeszcze akwarele, gwasze i rysunki.
Dzięki konsekwentnym działaniom i determinacji kierownika Gabinetu Sztuki toruńska kolekcja posiada niemal kompletne oeuvre graficzne dwóch najbardziej zasłużonych dla rozwoju sztuki graficznej najpierw w Wilnie, następnie w Toruniu artystów: Jerzego Hoppena, i Edwarda Kuczyńskiego.
Grafika wileńska okresu międzywojennego była osobną i różniącą się od innych ośrodków grafiki owego czasu szkołą. Wyróżniającą ją cechą było zwrócenie szczególnej uwagi na stronę warsztatową, na wielką staranność i precyzję wykonania. Można w niej dopatrywać różnych źródeł inspiracji. Dominują w niej jednak wzory wyniesione przede wszystkim z pracowni Jerzego Hoppena. Tematycznie i kompozycyjnie nawiązującego do sztuki dawnych mistrzów. Chętnie wówczas posługiwano się technikami metalowymi. Wzór stanowiły również prace malarskie takich artystów jak Bronisław Jamontt tworzący m.in. krajobrazy komponowane oraz Ludomir Sleńdziński i jego kompozycje klasycyzujące. Wśród najważniejszych wychowanków Hoppena znajdziemy: Krystynę Wróblewską, Leona Kosmulskiego, Walentego Romanowicza, Lwa Dobrzyńskiego i Michała Siewruka. Oczywiście pojawiały się w niej również wpływy innych tendencji artystycznych. Znajdziemy w nich wpływy m.in. z kręgu warszawskiego - Stowarzyszenia Artystów Polskich „Rytm” oraz ugrupowania graficznego „Ryt”. Ich wpływ widoczny jest w pracach m.in. Adolfa Popławskiego, Edwarda Grabowskiego, czy Romany Gintyłłówny.
W drzeworytach Michała Rouby odnajdziemy nawiązania do krakowskiego drzeworytu modernistycznego, a także dalekie echa grafiki japońskiej.
Prace graficzne zawarte w toruńskiej kolekcji reprezentują oczywiście różny poziom. Znajdują się w niej zarówno ryciny o wysokiej wartości artystycznej jak i te mniej udane. Związane jest to z tym, że część z artystów uprawiało grafikę sporadycznie - „na zaliczenie”, a główną dziedziną ich twórczości było malarstwo. Studenci zobowiązani byli jednak do poznania rożnych tajników warsztatowych w tym także grafiki.
Toruńska kolekcja grafiki wileńskiej jest wspaniałym źródłem materiałów na prace seminaryjne i magisterskie, z których chętnie korzystają studenci toruńskiego WSP. Służy ona również pracownikom naukowym zarówno naszego Uniwersytetu, jak i uniwersytetów litewskich. Grafika pokazywana była i jest w dalszym ciągu na wielu wystawach organizowanych przez Bibliotekę Uniwersytecką oraz inne instytucje w kraju i na Litwie.
Elżbieta Hudzik