Rękopisy Jana Albrechtau
Albrechtau Johann (Jan)
Przerys płyty nagrobnej kanonika z katedry we Fromborku (zm. 1416) z pracy Tadeusza Jurkowlańca, Nagrobki średniowieczne w Prusach, Warszawa 2015, s. 168, il. 42.
Jan Albrechtau i jego księgozbiór
Jan Albrechtau był duchownym zakonu krzyżackiego, kanonikiem kapituły katedralnej w Królewcu (1401-1411). W latach 1405-1411 pełnił urząd dziekana kapituły: sprawował nadzór dyscyplinarny nad duchowieństwem katedralnym, odpowiadał także za kształt liturgii sprawowanej w katedrze.
Nie wiemy czy posiadał wykształcenie uniwersyteckie, znane źródła nie odnotowały go jako studenta... Zgromadził natomiast dość znaczny, jak się zdaje, księgozbiór, który wskazuje na jego zainteresowania biblijne, może też świadczyć o wykształceniu uniwersyteckim dziekana kapituły.
Zbiór traktatów z zakresu prawa kanonicznego, filozofii i teologii
k. 97r: komentarz do Sumy Henryka z Merseburga, inicjał D(e eleccione)
Zbiór traktatów z zakresu prawa kanonicznego, filozofii i teologii
k. 43v: kolofon sumy Jana Beletha De officiis ecclesiasticis (O urzędach kościelnych) z wierszykiem i podpisem skryptora: "Iohannes Sweydenicz me scripsit"
Komentarz do Ewangelii wg św. Jana
wyklejka górnej okładziny, miniatura Chrystus ukrzyżowany, ręka Jana Albrechtau?
Zbiór traktatów z zakresu prawa kanonicznego, filozofii i teologii
wyklejka górnej okładziny, nota: "Hoc volumen reliquit Johannes Albrechtau ecclesie sue Sambiensi"
Zbiór historii biblijnych, przysłów i cytatów
k. 107v, Granum sinapis (Ziarnko gorczycy) - pieśń o Trójcy Św., ręka Jana Albrechtau
Zbiór historii biblijnych, przysłów i cytatów
k. 159v: diagram Siedem grzechów głównych wraz z ich pochodnymi
W jego bibliotece
W jego bibliotece znajdowały się m. in. komentarz św. Bonawentury do Ewangelii św. Jana (przepisany w 1383 r.) oraz trzy kodeksy łączące w sobie kilka lub kilkanaście utworów: zbiór traktatów z zakresu prawa kanonicznego, filozofii i teologii (1386 r.); zbiór historii biblijnych, przysłów i cytatów o charakterze moralizatorskim (1388 r.); kazania papieża Grzegorza Wielkiego i traktaty ascetyczne wskazujące drogę duchowego rozwoju (lata 90. XIV w.).
Jan ze Świdnicy
W kolofonach (zakończeniach) kilku utworów kodeksu z traktatami z zakresu prawa kanonicznego... ujawnił swe imię skryptor - tajemniczy "Johannes Sweydenicz", Jan ze Świdnicy. Podobnie jak w przypadku właściciela ksiegozbioru - niewiele o nim wiemy. Źródła wspominają Jana ze Świdnicy - studenta Wydziału Prawa Uniwersytetu Praskiego (1383 r.), późniejszego urzędnika Kurii Rzymskiej (ściśle Penitencjarii Apostolskiej), być może tożsamego ze skrybą naszego rękopisu.
Pismo jego ręki przypomina charakter pisma Jana Albrechtau, które znamy z wpisów w Zbiorze historii biblijnych..., jest to jednak przesłanka zbyt nikła, by utożsamić pisarza Jana ze Świdnicy z przyszłym dziekanem kapituły w Królewcu.
Rysunki w kodeksach sambijskiego kanonika
Na wewnętrzne strony okładek komentarza do Ewangelii wg św. Jana i Zbioru traktatów z zakresu prawa kanonicznego... najprawdopodobniej sam Jan Albrechtau wrysował przedstawienia Chrystusa ukrzyżowanego. Na ostatniej karcie rękopisu z kazaniami Grzegorza Wielkiego ten sam autor umieścił wizerunek "Męża Boleści" (Vir dolorum).
Legat dla katedry w Królewcu
Ostatnia wzmianka o Janie dziekanie kapituły pochodzi z 1411 r. Swój księgozbiór ofiarował bibliotece katedralnej w Królewcu, a nieznany bibliotekarz wpisał na wewnętrznych stronach okładek darowanych tomów adnotację: "Hoc volumen reliquit frater Johannes Albrechtau ecclesie sue Sambiensi" (Jan Albrechtau pozostawił tę księgę kościołowi katedralnemu w Królewcu).
W bibliotekach w Królewcu
Po sekularyzacji Prus Krzyżackich, w latach 40. XVI w., biblioteka katedralna została przejęta przez księcia Albrechta Hohenzollerna i włączona do książęcej biblioteki zamkowej w Królewcu.
Przedwojenna Państwowa i Uniwersytecka Biblioteka w Królewcu, dziedzicząca zbiory biblioteki zamkowej i biblioteki uniwersyteckiej, posiadała osiem rękopisów będących niegdyś własnością sambijskiego kanonika, ale lata wojny przetrwały prawdopodobnie tylko cztery wymienione wyżej kodeksy. Zaginęły np. komentarze do Psalmów i komentarz św. Bonawentury do Ewangelii wg św. Mateusza.
O czym mówią stare rękopisy...
Ocalałe rękopisy Jana Albrechtau znajdują się obecnie w zbiorach toruńskiej Biblioteki Uniwersyteckiej (kodeksy o sygnaturach Rps 31/III, 35/III, 52/III, 75/III). W toruńskiej kolekcji znalazło się także przynajmniej osiem innych rękopisów należących niegdyś do biblioteki katedralnej w Królewcu.
Kodeksy Jana Albrechtau to miscellanea, zbiory różnorodnych utworów, np. Zbiór traktatów kanonistycznych... (Rps 31) zawiera także medytacje o naturze ludzkiej, kazania pasyjne i pouczenia dla kapłanów, a Zbiór historii biblijnych... (Rps 75) - wierszowaną parafrazę Biblii, fragment o gospodarstwie wiejskim z traktatu dzieła Piotra Krescencjusza, rozdziały o tonsurze duchownych z dzieła Honoriusza Augustodunensis, mistyczną pieśń o Trójcy Św. powstałą w kręgu mistrza Eckharta, diagram przedstawiający siedem grzechów głównych wraz z ich pochodnymi, liczne wierszyki, cytaty i sentencje...
Rękopisy te - poprzez specyficzny zestaw utworów, zdobienia, noty marginalne, oprawę - pozwalają nam poznać horyzont umysłowy i religijność właściciela księgozbioru. Wyjątkowe, na tle zachowanych rękopisów, rysunki naniesione przypuszczalnie jego ręką odsłaniają jego chrystocentryczną, pasyjną duchowość o cechach mistycznych.