Dzieła pokopernikańskie
Zestaw pozycji
- Tytuł
- Dzieła pokopernikańskie
- Opis
- Teoria heliocentryczna, przedstawiona najpierw w „Narratio prima” (Gdańsk 1540, Bazylea 1541), a następnie w „De revolutionibus”, znalazła niewielu zwolenników przed 1610 r. Dla wielu ówczesnych astronomów i astrologów praca Kopernika była przydatna ze względu na nowe dane obserwacyjne, na których mogli oprzeć swoje obliczenia. Traktowali system kopernikański jako jeden z kilku, stawiając go obok systemu Ptolemeusza i Tychona Brahego.
-
Rok 1610 to data wydania Galileuszowego „Sidereus nuncius”, w którym autor opisał swoje obserwacje dokonane za pomocą lunety, a które dostarczyły materiału dowodzącego, iż model Wszechświata stworzony przez Kopernika jest prawdziwy: odkrycie faz Wenus i księżyców Jowisza. Kolejne dzieła Galileusza, przede wszystkim „Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo” zmierzały do udowodnienia słuszności teorii heliocentrycznej, co wywołało reakcję Kościoła katolickiego. Nie wyrażał on zaniepokojenia, dopóki teoria heliocentryczna dyskutowana była tylko w wąskich kręgach akademickich. W 1616 r. dzieło „De revolutionibus” znalazło się jednak na Indeksie ksiąg zakazanych, z którego wykreślono je dopiero w 1822 r. Wpisano tam też autorów, którzy teorię kopernikańską popierali: Giordana Bruna, Galileusza, Keplera.
Twórcą własnego sytemu kosmologicznego, wykorzystującego odkrycia i obliczenia zawarte w „De revolutionibus”, był Duńczyk Tycho Brahe. W swoim obserwatorium zbudowanym na wyspie Hven i nazwanym Uranienborg od imienia muzy astronomii Uranii prowadził obserwacje, których precyzję zwiększyło udoskonalenie przez niego używanych wówczas powszechnie instrumentów astronomicznych: triquetrum, kwadrantu czy sfery armilarnej. W toku swoich badań sformułował teorię geoheliocentryczną, w której nieruchoma centralnie położona Ziemia obiegana jest przez Księżyc i Słońce, planety zaś krążą wokół Słońca.
Uczeń Tychona Brahego, Johannes Kepler, ulepszył lunetę zaprojektowaną przez Galileusza. Jednoznacznie opowiedział się po stronie teorii heliocentrycznej, robiąc kolejny krok na drodze do jej ostatecznego naukowego udowodnienia. Proces ten zakończył Isaac Newton.
Na uwagę zasługuje jedyna kobieta w tym gronie: Maria Cunitz (1610–1664) zwana „śląską Ateną” lub „drugą Hypatią” (nawiązanie do słynnej filozofki i matematyczki aktywnej w Aleksandrii na przełomie IV i V w. n.e.). Była autorką najstarszej zachowanej publikacji naukowej, przygotowanej przez kobietę. W dwujęzycznym łacińsko-niemieckim dziele Urania propitia Maria Cunitz poprawiła błędy zawarte w tablicach rudolfińskich Keplera i uprościła jego obliczenia. Astronomiczne zainteresowania Marii Cunitz podzielał jej mąż, Elias von Löwen (1602–1661), który studiował astronomię u Davida Origanusa (1558–1628) we Frankfurcie nad Odrą.
(Magdalena Awianowicz)
Pozycje
-
„Efemerydy” obejmujące okres od 1625 do 1654 r., oparte na Tablicach Pruskich oraz systemie Tychona Brahego, w odniesieniu do niektórych planet uwzględniają także system kopernikański. -
Anton Deusing był niemieckim lekarzem, matematykiem i astronomem. Swoje życie związał z Niderlandami. Studiował w Lejdzie, wykładał na uniwersytetach w Harderwijk i Groningen.
-
Astronomiae liber tertius. De stellarum accidentibus specialibus. Vulgo theoria fxarum et planetarumTom – obok drukowanych w latach 1619–1655 prac profesorów matematyki i astronomii Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku – zawiera także rękopis niedrukowanego dzieła Petera Krügera „Astronomiae liber tertius…”. Jest to trzecia część jednego z pierwszych podręczników astronomii w Polsce: „Doctrina Astronomiae Sphaerica. Praeceptis methodicis & perspicuis, per Globum, Tabulas, Trigonometriam, tam Veterem quam Logarithmicam, explicata ac demonstrata…”, wydanego w Gdańsku w 1635 r. Wolumin powstał zapewne w środowisku Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku w drugiej połowie XVII w. Peter Krüger, magister flozofi uniwersytetu w Wittenberdze (1606), profesor matematyki i poetyki Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku (od 1607), nauczyciel Jana Heweliusza, uważany za najwybitniejszego astronoma Rzeczypospolitej pierwszej połowy XVII w. Korespondował z Janem Brożkiem i Johannesem Keplerem. Początkowo zwolennik geocentryzmu, jako pierwszy w Polsce przyjął podstawowe założenia heliocentrycznej teorii Mikołaja Kopernika (1615). -
Johann Gabriel Doppelmayr, niemiecki matematyk, astronom i kartograf. „Atlas Novus Coelestis” stanowi efekt współpracy Doppelmayra z rytownikiem i kartografem Johannem Baptistą Homannem (1664–1724), dla którego opracował on mapy astronomiczne o różnej tematyce. Początkowo wydawane osobno w poszczególnych atlasach Homanna, zebrane w liczbie 30, ukazały się drukiem w 1742 r. w Norymberdze, nakładem dziedziców Homanna. Doppelmayr przedstawił na nich modele Wszechświata według Kopernika i Tychona Brahego, ruch planet, powierzchnię Księżyca oraz gwiazdozbiory. Na frontyspisie umieszczono miedzioryt przedstawiający Ptolemeusza, Kopernika, Keplera i Brahego. -
Pierwsze wydanie dzieła Galileusza, w którym autor porównuje teorię geocentryczną Ptolemeusza z teorią heliocentryczną Kopernika, opowiadając się za tą drugą. Tekst przyjmuje formę dialogu, nawiązując tym samym do wzorców antycznych. Podzielony na cztery dni, w ciągu których trzech dyskutantów omawia kwestię związane z ruchem dobowym i rocznym Ziemi oraz teorie pływów, którą Galileusz, błędnie zresztą, uznał za dowód na ruch Ziemi. -
Wydanie „Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo” pochodzące z początku XVIII w. z nieznanej drukarni. Fikcyjny adres wydawniczy: w rzeczywistości książkę tę wydano w Neapolu, a nie we Florencji, jak zostało to podane na karcie tytułowej. -
W zbiorach Książnicy Kopernikańskiej pozostały ślady dyskusji, jakie odbywały się w Toruńskim Gimnazjum Akademickim na temat heliocentryzmu. Wśród zwolenników teorii Mikołaja Kopernika znalazł się między innymi profesor Reinhold Bornmann (ok. 1685–1747), który dał tego dowód w pracy „De pluralitate mundorum” z 1715 r. -
-
Podręcznik astronomii dotyczący układu heliocentrycznego. Zawiera wszystkie trzy prawa Keplera i próby wytłumaczenia ruchów ciał niebieskich przy pomocy fizyki. Dzieło to zostało wpisane na Indeks ksiąg zakazanych. -
Komentarz autora do „Tractatus de Sphaera” Johannesa Sacrobosco, wydany w bazylejskiej oficynie Heinricha Petri. -
Dzieło „De revolutionibus” znalazło się na indeksie ksiąg zakazanych w 1616 r.: „Nicolaus copernicus de reuolutionibus Orbium, donec corigatur * in decreto 5. Martij 1616. correctus vero iuxta decretum 1620. permittitur” = „Mikołaj Kopernik De revolutionibus orbium, dopóki nie zostanie poprawione * na podstawie dekretu z 5 marca 1616. Poprawione zaś jest dozwolone według dekretu 1620”. Część egzemplarzy została poprawiona przez ich użytkowników zgodnie z zaleceniami Kościoła. -
Pierre Gassendi – francuski duchowny katolicki, flozof, matematyk i astronom. W „Institutio Astronomica” omawia założenia astronomii przedkopernikańskiej oraz systemy Kopernika i Tychona Brahego. Jako dzieło współwydane figuruje w tym tomie „Mercurius in Sole visus”, stanowiącym relację z obserwacji przejścia Merkurego na tle tarczy Słońca w 1631 r., której Gassendi dokonał po raz pierwszy w dziejach astronomii. -
Dzieło Giordano Bruno, filozofa, teologa, astronoma i poety, zwolennika heliocentryzmu, atomizmu i panteizmu. -
-
Jan Heweliusz był doskonałym obserwatorem, zasłynął w świecie jako wielki badacz Księżyca. W efekcie kilkuletnich obserwacji astronomicznych wydano na koszt autora dzieło „Selenographia”. Zawiera ono trzy duże mapy Księżyca o średnicy 30 cm, atlas faz Księżyca i opis jego powierzchni, przedstawia też opis zjawiska libracji Księżyca. Publikacja ta była przez 150 lat jednym z podstawowych materiałów do studiów nad powierzchnią Księżyca. -
Christian Friedrich Goldbach – niemiecki matematyk i astronom. Jego atlas zawiera 10570 gwiazd. -
„Efemerydy” obejmujące okres od 1595 do 1655 r., oparte na systemach Kopernika i Tychona Brahego. David Origanus był urodzonym w dzisiejszym Kłodzku matematykiem, astronomem i flozofem. Swoje życie naukowe związał z uniwersytetem we Frankfurcie nad Odrą. Jest autorem efemeryd, w których posługiwał się systemami Kopernika oraz Tychona Brahego, co umożliwiało porównanie obu modeli.
-
Dzieło, w którym Isaac Newton przedstawił swoje przełomowe odkrycia w dziedzinie fizyki: trzy zasady dynamiki oraz prawo powszechnego ciążenia. Zastąpiły one arystotelesowskie rozumienie fizyki oraz wyjaśniły zasady ruchu ciał niebieskich. Na swoim egzemplarzu pierwszego wydania „Principiów”, które ukazało się w Londynie w 1687 r., Newton we współpracy z matematykiem i astronomem Rogerem Cotesem (1682–1716) naniósł poprawki i uzupełnienia, które zostały uwzględnione w kolejnych wydaniach, poprzedzonych wstępem Cotesa. Egzemplarz z kolekcji Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego. -
Trzecie wydanie Principiów z uzupełnieniami i poprawkami autora. Wydawcą i redaktorem tego wydania był Henry Pemberton (1694–1771), lekarz, matematyk i fzyk. Portret Isaaca Newtona na podstawie rysunku znakomitego angielskiego portrecisty Johna Vanderbanka (1694–1739) rytował George Vertue (1684–1756). Isaac Newton - angielski fzyk, astronom, matematyk, flozof. Stworzył podstawy mechaniki klasycznej, opracował rachunek różniczkowy, zajmował się zagadnieniami optyki i rozszczepieniem światła za pomocą pryzmatu. Był jedną z najbardziej znaczących postaci, której osiągnięcia skierowały naukę na nowoczesne tory. -
Traktat austriackiego matematyka, astronoma, humanisty i hebraisty Erasmusa Oswalda Schreckenfuchsa (1511–1579) poświęcony jest primum mobile, które w teorii geocentrycznej było najbardziej zewnętrzną sferą wprawiającą pozostałe sfery w ruch. W kolejnych sferach osadzone były gwiazdy, planety, Słońce i Księżyc, razem obiegające nieruchomą Ziemię w centrum. -
Drugie wydanie „Mysterium Cosmographicum”, dzieła, w którym Kepler w oparciu o kopernikańską teorię heliocentryczną oraz pięć wielościanów foremnych zwanych bryłami platońskimi przedstawił model Układu Słonecznego.
-
„Prutenicae Tabulae” czyli Tablice Pruskie opublikowane zostały po raz pierwszy w 1551 r. i nazwane tak na cześć księcia Albrechta Hohenzollerna (1490–1568), który sfinansował ich druk. Autor, Erasmus Reinhold, niemiecki astronom i matematyk, oparł swoją pracę na obliczeniach Kopernika zawartych w „De revolutionibus”. Cenił w tym dziele część matematyczną i dużą ilość materiału obserwacyjnego zgromadzonego przez Kopernika w celu udowodnienia teorii heliocentrycznej, której jednak sam Reinhold nie był zwolennikiem. -
Samuel Reyher, niemiecki matematyk i astronom. Wykładał astronomię na uniwersytecie w Kilonii, zajmował się obserwacjami astronomicznymi, zjawiskami optycznymi, konstruował własne przyrządy i zegary. W dziele „Mathesis Mosaica” rozważa zjawiska nadprzyrodzone opisane w Biblii i szuka dla nich uzasadnienia na bazie ówczesnej nauki, próbując jednocześnie udowodnić jej przydatność także dla teologii. -
Łaciński przekład wydanego w 1632 r. po włosku dzieła „Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo”. Autorem tłumaczenia był Matthias Bernegger (1582–1640), niemiecki filolog, astronom, profesor uniwersytetu w Strasburgu. -
Peter Megerlin, niemiecki matematyk i astronom, związany z Bazyleą, gdzie w latach 1674–1686 zatrudniony był na tamtejszym uniwersytecie jako profesor matematyki. W pracy „Systema Mundi Copernicanum” popiera teorię heliocentryczną, próbując ją jednocześnie pogodzić z teologią, która wówczas cały czas broniła geocentrycznego modelu Wszechświata.